دستت را روی دیواره‌های کاه‌گلی‌ خانه‌ها می‌گذاری و چشمانت را می‌بندی، انگار صداها را می‌شنوی انگار غم و شادی روزگاری دور را حس می‌کنی، لبخند می‌زنی، به دورترها و باغ‌های سرسبز پسته می‌نگری، وسط بیابان و باغ‌های سرسبز پسته… چه سبزی سرشاری و چه آرامش زیبا و خاطره‌انگیزی.

به گزارش ایسنا، گفته می‌شود از روزگار ساسانیان در نیازآباد خواف قلعه‌ای به جا مانده بود که ایل زنگنه بعد از کوچاندنشان از کرمانشاه به خراسان در آن ساکن شدند. قلعه‌ای که مامن مستحکمی در طی قرن‌ها برای ساکنانش در مقابل هجوم اقوام بیگانه و دشمنان بوده است. قلعه‌ای که یکی از چند قلعه خشتی و گلی بزرگ ایران بوده و به علت چندین طبقه بودن خانه‌های قلعه، زیبایی منحصر به فردی داراست.

مامنی که باروهای بلند و درِ سنگی ساکنانش را در آغوش می‌گرفته است. درِ سنگی گردی که با چرخاندن توسط اهرام و چند مرد زورمند ورودی قلعه را می‌بسته و هیچ چیز در برابرش کارگر نبوده است. درِ سنگی گرد چرخنده متاسفانه طی سال‌های 1375 تا 1379 قلعه تاریخی شاپور مربوط به دوره ساسانیان بدون توجه به قدمت آن به علت مجاورت با مرز تخریب می‌شود و از آن همه تاریخ تنها همان درسنگی گرد و چرخنده باقی می‌ماند که در ورودی مسجد جدید نیازآباد به یادگار مانده است.

قلعه شاپور روی یک تپه بزرگ سنگی در روستای نیازآباد قرار گرفته است و طول و عرض آن  300 در 200 متر و دارای سه حصار که دیوارهای آن به قطرهای مختلف از 3 تا یک متر و بسیار مستحکم است و از هر حصار به حصار دیگر تنها به وسیله یک درب می‌توان رفت و آمد کرد. داخل قلعه عمارت 3 و 4 طبقه نیز دیده می‌شود و فضای وسط قلعه محدود به مساحتی است که برای برف‌انداز لازم است. مدخل قلعه هر غروب بسته و هر صبح گشوده می‌شود و در مواقع ناامنی یک در سنگی مدور به نیروی 5 مرد، با اهرام کردن چوب پشت درب چوبی بسته می‌شود. البته این توصیف از سوی مرحوم محمود فرخ از چهره‌های شاخص ادبی در سفری که به نیازآباد داشت در سال 1330 نقل شده است.

به گفته ساکنان معتبر روستا زیر این دژ باستانی پناهگاه‌های زیرزمینی وجود دارد که حین کندن چاه آب در یکی از منازل به یکی از ورودی‌های آن برخورده‌اند. اما متاسفانه تاکنون به این وجه قلعه توسط میراث فرهنگی پرداخته نشده است.

آن سوتر حوضخانه‌ای قدیمی وجود دارد که در آن روزگار و هم‌اکنون با توجه به خشکی منطقه حکم کیمیا را داشته است و سقاوه‌ای که برای شستشوی ظروف، لباس و استحمام به‌کار می‌رفته است. وارد که می‌شوی باد خنکی صورتت را نوازش می‌کند، ماهی‌های ریز برای خودشان می‌چرخند و می‌چرخند و از یادت می‌بری که در دل کویری و هرم گرما، پوستت مثل پوست پسته می‌ترکد.

سمت بالای روستا دو عمارت قدیمی و زیبا وجود دارد که قدمت‌شان به 70 سال پیش برمی‌گردد. این عمارت‌ها دارای ایوان‌های کنگره‌دار و هشتی و دالان هستند. باز هم نسیم و آرامش را تجربه می‌کنی این خانه را حسینعلی‌خان رئیس طائقه زنگنه در دو طبقه، هنگامی که می‌خواست خارج از قلعه اقامت‌گاهی برای پذیرایی از مهمانان و همین طور اسکان خانواده‌اش داشته باشد ساخت. تقریبا 14 اتاق و حمام اختصاصی در این بنای زیبا وجود دارد و ایوانی که رو به باغ‌های سبز پسته گشاده می‌شود.

دیگر بنای قدیمی که در میدان اصلی روستا روبه‌روی این عمارت وجود دارد، نگاره کوچک شده یک قلعه، با دیوارهای بلند و باروهای کنگره‌دار زیبا و اصیل مانند نگین انگشتر، در دو طبقه و 20 اتاق است. داخل حیاط که می‌نشینی پرتوی نور را بر جسم و صورتت به خوبی لمس می‌کنی. آرامگاه خواجه مجد خوافی امیر قلی سلطان فرزند حسن خان، نایب الحکومه خواف با فرزندانش با گنبدی بلند، طاق‌های رفیع و چهار در که به قرن نهم هجری تعلق دارد و در سال 81 به ثبت آثار ملی و تاریخی رسیده را می‌توانید مشاهده کنید.

کمی دورتر از آب انبار که حوریه خانم عمر حسن خان با 12 ساعت آب از قنات «بن‌ده» آن را وقف عموم کرده است، در نزدیک حوضخانه مسجدی قدیمی با ستون‌های عریض و مرتفع وجود دارد که یکی از زیباترین مساجد شرق کشور از لحاظ معماری به شمار می‌رود. این مسجد در سال 1389 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. اما آسیاب‌های زیبای نیازآباد که نمونه آن هنوز در نشتیفان وجود دارد طی مرور زمان و عدم رسیدگی تخریب شده است.

از همه این زیبایی‌ها که در دل بافت تاریخی روستای مرزی نیازآباد قرار گرفته بگذریم به منطقه حفاظت شده سیرخون می‌رسیم. این منطقه با 12 کیلومتر مرز مشترک، با افغانستان از آب رودخانه کال شور مژن‌آباد، وجود زیستگاه‌های تالابی، بیابانی و جنگل و گونه تاغ زرد از سال 42، برخوردار است و از پتانسیل‌های مناسب منطقه به شمار می‌رود. از طرفی این منطقه توقفگاه و کریدور مناسبی جهت مهاجرت پرندگان از شمال استان و خراسان رضوی به مناطق جنوبی کشور است.

طی بررسی‌های به عمل آمده از محل آب‌بند ایجاد شده بر بستر کال شور بالغ بر 10 گونه پرندگان آبزی و کنارآبزی مشاهده شده است و به تازگی گونه کمیاب اردک مرمری در حوزه سیرخون خواف نیز مشاهده شده است.

اما متاسفانه وجود 40 معدن سنگ آهن در سنگان خواف در نزدیکی این بافت تاریخی، استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی به علت صدور مجوز متعدد جهت حفر چاه توسط معادن، عدم توجه به احیای فضای سبز در منطقه توسط معادن،‌ ایجاد گودال‌های عمیق و دپوهای عظیمی از باطله‌های معدنی سبب ایجاد مشکلات زیست محیطی و تغییرات گسترده در منطقه شده است. همینطور وجود بادهای 120 روزه در منطقه و گرد و خاکی که ناشی از این باطله‌های معدنی در هوا نشر می شود، زندگی مردم و آثار تاریخی ارزشمند منطقه را تحت تاثیر خود قرار داده است.

امید است میراث فرهنگی خواف این مجموعه تاریخی درخور که سرمایه ملی محسوب می‌شود توجه بیشتری داشته باشد.

منبع: ایسنا