سیاه و سفید منطقه ویژه اقتصادی در خواف و قوچان

مسعود سلطانی – روز گذشته نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی ماده واحده لایحه یک‌فوریتی ایجاد 8 منطقه آزاد تجاری صنعتی و 12 منطقه ویژه اقتصادی را با اکثریت آرا تصویب کردند. در این لایحه 2شهرستان خواف و قوچان برای ایجاد منطقه ویژه اقتصادی معرفی شدند.

اگرچه هنوز تا اجرایی شدن این لایحه فاصله داریم اما این لایحه پس از حدود 2 هفته از کمیسیون مربوط به صحن علنی مجلس می‌رود و نهایتا به شورای نگهبان ارائه می‌شود. اگرچه گمانه‌زنی‌هایی درباره مخالفت احتمالی شورای نگهبان با این لایحه مطرح می‌شود اما می‌توان حدس زد که بالاخره بخشی از آن تأیید شورای نگهبان را بگیرد. در حالی قرار است براساس مصوبه مجلس مناطق ویژه اقتصادی و آزاد تجاری افزایش یابد که مروری بر کارنامه مناطق فعلی نشان می‌دهد که در رسیدن به اهداف خود مانند افزایش صادرات غیرنفتی، کاهش شکاف درآمدی و فقر در بین مردم مناطق چندان موفق نبوده‌اند.

در رابطه با کارنامه این مناطق چندی پیش احمد توکلی، نماینده سابق مجلس، ایجاد مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی را خیانت به اقتصاد کشور بیان کرده و گفته بود که «مناطق آزاد در واقع آزاد از پرداخت مالیات هستند و همه‌چیز برای ورود سرمایه‌گذار خارجی آمده است اما چون هزینه بسترسازی در این مناطق و مدیریت لازم را نداریم، این مناطق به واردات و فروش زمین روی می‌آورند.»

جالب است که در بین منتقدان افزایش مناطق می‌توان به رئیس مجلس و رئیس جمهور اشاره کرد. آمار نشان می‌دهد از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹7 کمتر از ۲ درصد کل صادرات غیر نفتی کشور از مناطق آزاد بوده‌است. به عبارتی از 7/178 میلیارد دلار صادرات غیر نفتی فقط 4/2 میلیارد دلار آن از طریق مناطق آزاد صورت گرفته است.

با وجود تمام این انتقادات روز گذشته لایحه یک‌فوریتی ایجاد 8 منطقه آزاد تجاری و 12 منطقه ویژه اقتصادی به تصویب نمایندگان مجلس رسید. براین‌اساس دو منطقه ویژه اقتصادی جدید در شهرستان‌های خواف و قوچان ایجاد می‌شود. راه‌اندازی این مناطق درحالی‌است که منطقه ویژه اقتصادی دوغارون در تایباد و سرخس هیچ گشایش و توسعه اقتصادی خاصی برای استان به‌همراه نداشته‌است.

از مجلس نهم پیگیر هستیم

نماینده مردم قوچان و فاروج در مجلس در همین رابطه می‌گوید: از نهمین دور مجلس شورای اسلامی پیگیر ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در قوچان هستیم. در مجلس نهم، دولت لایحه‌ای را برای ایجاد 12 منطقه ویژه اقتصادی و 7منطقه آزاد به مجلس ارائه داد. مسائل کارشناسی پیرامون این طرح انجام شده بود و دستگاه‌های مربوط نیز موافقت خود را اعلام کرده بودند. این طرح در کمیسیون کارشناسی متشکل از 18 معاون وزیر و رؤسای سازمان‌های ملی نیز مورد تأیید قرار گرفت.

هادی شوشتری ادامه می‌دهد: طرح ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در قوچان، در شورای عالی مناطق آزاد به ریاست معاون رئیس جمهور نیز به تصویب رسید و نهایتا در هیئت وزیران نیز مصوب شد و در قالب لایحه قانونی به مجلس تقدیم شد.

وی با اشاره به تغییرات لایحه پیشنهادی دولت در مجلس می‌گوید: برخی از نمایندگان وقتی طرح در کمیسیون بود به لایحه الحاق کردند، اما با توجه به مخالفت احتمالی شورای نگهبان طبق اصل 75 قانون اساسی، مبنی بر اینکه نباید طرح‌های نمایندگان مجلس شورای اسلامی بار مالی داشته باشد، این شهرها در بخشی جداگانه اضافه شدند.

نماینده مردم قوچان و فاروج با تأکید بر اینکه شهر قوچان و خواف در خراسان رضوی از سوی دولت در لایحه گنجانده ‌شده‌اند، می‌گوید: بار مالی ایجاد 12 منطقه‌ تجاری از سوی دولت پیش‌بینی شده است و طبیعتا نباید مورد مخالفت شورای نگهبان قرار بگیرد.

هدف، بازار 250 میلیونی آسیای میانه

شوشتری با اشاره به ظرفیت‌های اقتصادی شهرستان قوچان برای ایجاد منطقه ویژه اقتصادی می‌گوید: ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در قوچان با نگاه به جمعیت 250 میلیونی آسیای میانه و همین‌طور ترکمنستان ایجاد می‌‌شود. باتوجه به ظرفیت‌هایی مانند نزدیکی شهرستان قوچان به پایتخت کشور ترکمنستان و زیرساخت‌های موجود در شهرستان مثل محور‌های مواصلاتی، بازارچه مرزی و همین‌طور نزدیکی به گمرکات مرزی باجگیران و لطف‌آباد ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در قوچان موفق خواهد بود.

وی درباره اهداف این طرح و پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته درباره موفقیت آن می‌گوید: براساس مطالعات صورت‌گرفته در شهرستان و سند توسعه‌ای که‌ تهیه کرده‌ایم، ایجاد منطقه ویژه اقتصادی می‌تواند موتور محرک اقتصاد منطقه باشد.

شوشتری با اشاره به توفیق نداشتن منطقه ویژه اقتصادی در سرخس می‌افزاید: سازمان متولی در 2 منطقه ویژه اقتصادی قوچان و خواف، وزارت صنعت، معدن و تجارت خواهد بود و امیدوارم در این 2 منطقه شاهد عملکرد بهتری باشیم.

در حالی نماینده قوچان از ایجاد منطقه ویژه در این شهرستان به منظور توسعه صادرات حمایت می‌کند که چندی پیش حسینقلی قوانلو، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت گلستان، از رکود گسترده در بازارچه مرزی اینچه‌برون که به منظور توسعه صادرات به ترکمنستان ایجاد شده است، خبر داده بود.

خواف آری

این صحبت‌ها در حالی از سوی نماینده مردم قوچان مطرح می‌شود که کارشناسان اقتصادی نظر متفاوتی دارند. علی اصغر پور‌فتح‌ا…، کارشناس اقتصادی، می‌گوید: اگر فرآیندی که دولت و مجلس در پیش گرفته‌اند ادامه پیدا کند، بهتر است که کل کشور را منطقه آزاد اقتصادی ویژه یا منطقه آزاد اعلام کنیم. معتقدم باید در استان نیز اولویت‌بندی داشته باشیم. منابع دولت محدود است و ظرفیت‌های قوچان و خواف نیز متفاوت است.

وی می‌افزاید: طبق اخبار رسمی راه‌آهن خواف-هرات به‌زودی راه‌اندازی می‌شود و راه‌آهن معبر ورودی مهمی است. از طرفی خواف ظرفیت‌های معدنی بسیاری دارد و در کشور از این حیث در رتبه دوم قرار دارد از‌این‌رو می‌توان ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در خواف را تا حدی موفق پیش‌بینی‌ کرد.

پور‌فتح‌ا… ضمن بیان اینکه درباره ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در قوچان نظری ندارم، ادامه می‌دهد: باید اولویت را مشخص کنیم. ویژگی قوچان نزدیکی به ترکمنستان است، این در حالی است که ‌اکنون مشکلات زیادی در ناحیه مرزی ایران و ترکمنستان وجود دارد.

مشکلات ایران و ترکمنستان حل می‌شود

معاون بازرگانی داخلی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز با توجه به تجربه منطقه ویژه اقتصادی سرخس می‌گوید: موقعیت قوچان و خواف با سرخس متفاوت است. در خواف معدن سنگان را داریم که همین الان سرمایه‌گذاری زیادی در آن انجام شده است و این ظرفیت را دارد که سرمایه‌گذاران خارجی را جذب کند و آینده روشنی دارد.

علی غفوری‌مقدم می‌افزاید: قوچان هم به لحاظ صنعتی زمینه‌های رشد را دارد و از نظر نزدیکی به باجگیران و لطف‌آباد شرایط خوبی برای توسعه تجارت ترکمنستان دارد. البته مشکلات مقطعی با ترکمنسـتان داریم که از طریق نشست مشترک میان مسئولان عالی‌رتبه 2 کشور رفع می‌شود و در چشم‌انداز بلند‌مدت باید نگاه مثبتی به توسعه تجارت با این کشور داشته باشیم.

وی ضمن اشاره به اینکه در بحث ایجاد منطقه ویژه اقتصادی علاوه بر توسعه تجارت خارجی استفاده از ظرفیت‌های داخلی در توسعه صنعت و معدن نیز مدنظر است، می‌گوید: قوچان در مسیر تردد با استان‌های شمالی کشور است و خواف هم منطقه بسیار مستعد معدنی است، لذا به جرئت می‌توان گفت این 2 منطقه دارای ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی هستند.

صرف ایجاد، جذب سرمایه نمی‌کند

البته ایجاد مناطق ویژه اقتصادی و همین‌طور مناطق آزاد تجاری مخالفان سرسخت خود را هم دارد، زیرا بسیاری از کارشناسان معتقدند این مناطق به هدف اصلی خود یعنی صادرات دست پیدا نکرده‌اند و به دروازه واردات تبدیل شده‌اند.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی در این‌باره می‌گوید: این مناطق به اهداف خود دست پیدا نمی‌کنند، زیرا اساسا قوانین این حوزه ایرادات فراوان دارد. ایجاد منطقه آزاد تجاری یا ویژه اقتصادی در تعریف مشکل دارد و الگو‌برداری غلط از تجربه کیش و قشم باعث شده است که سایر شهرهای کشور به این سمت حرکت کنند.

محمد حسین روشنک درباره احتمال ورود سرمایه‌گذاران خارجی به مناطق ویژه اقتصادی خواف و قوچان می‌گوید: مشکل اساسی کشور در بحث ورود سرمایه‌گذاران خارجی نبود منطقه آزاد تجاری یا ویژه اقتصادی نیست. این‌ها مسائل خرد است و ورود سرمایه‌گذاران خارجی وابسته به مسائل کلان‌تر در سطح سیاست‌های خارجه، قوانین بین‌المللی و مسائل اقامت و ویزا و… است.