ویژگیهای اقلیمی (کلیماتولوژی)شهرستان خواف
شرایط جوی موقت و معینی که برای مدتی کوتاه در یک مکان معین غالب می گردد هوا نامیده می شود . میانگین دراز مدت این شرایط متغیر جوی را نیز اقلیم می گویند . به عبارت دیگر اقلیم یک منطقه مجموعه ای از میانگینهای شرایط جوی دراز مدت برای آن منطقه است .
بارندگی، درجه حرارت ،رطوبت، تابش خورشید ، سرعت و شدت باد و پدیده هایی نظیر مه ،یخبندان و طوفانهای همراه با رعد و برق از عناصر سازنده موقت هوا هستند . بدین ترتیب، اقلیم در یک منطقه وسیع و برای زمانی طولانی ، میانگین کلی عناصر یاد شده است ، که فراوانی عناصر جوی را نیز با انواع هوا و فراوانی آنها در فصول مختلف مشخص می کند . عناصر اقلیمی تحت تأثیر عوامل اقلیمی نظیر عرض جغرافیایی ،دوری و نزدیکی به دریاها ،ارتفاع ،ناهمواریها و جهت آنها ،زنجیره های پرفشار و کم فشار و اشکال گوناگون جغرافیایی است .
شهرستان خواف از لحاظ اقلیمی دارای آب و هوای خشک و کویری با تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و نسبتاً خشک می باشد . به طوری که ایستگاه هواشناسی خواف که در سال 1385 تأسیس شده است ، متوسط درجه حرارت سالیانه را ـ دردوره سه ساله 1385تا1387 ـ 26/18 درجه سانتیگراد گزارش کرده است . بر اساس اطلاعات اداره هواشناسی شهرستان خواف متوسط دمای ماهانه شهرستان در دوره ذکر شده معادل 26/1 درجه سانتیگراد در دی ماه و 2/31 درجه سانتیگراد در تیرماه مشاهده می شود ، این شرایط نشان دهنده نوسان دمایی شدید در طول سال است. همچنین نوسان دما در طول شبانه روز نیز در منطقه بسیار بالاست. درجه حرارت روز و شب در ماههای گرم خیلی بیشتر از ماههای سرد است . دراین شهرستان، تقریبا در6ماه از سال یخبندان به وقوع می پیوندد یعنی ماههای مهر تا اسفند یخبندان مشاهده می شود. اما حداکثر یخبندانها در دیماه به وقوع پیوسته متوسط سالانه 57 روز می باشد، که این وضع ناشی از دوری از دریا ، شرایط کویری و فقر پوشش گیاهی در منطقه می باشد . این شرایط اقلیمی فرسایش شدید خاک را به دنبال دارد . میزان متوسط بارندگی شهرستان در دوره سه ساله 66/71 میلیمتر است که نشان دهنده کمبود آب مورد نیاز در منطقه است . در ماههای گرم سال در منطقه هیچ بارشی صورت نمی گیرد در همین ارتباط درجه گرمای تابستان در جنوب شرقی شهرستان بالاتر از سایر نقاط شهرستان می باشد .
این شهرستان از نظر اقلیمی با توجه به موقعیت آن در عرض جغرافیایی حدود 30 درجه و دوری از دریا ، دارای آب و هوای گرم و خشک با تابستان های گرم و سوزان با زمستان های معتدل و کم باران می باشد.
در خصوص عناصر اقلیمی، دما، بارش و رطوبت ، با توجه به اینکه اداره هواشناسی آن تازه تأسیس است – کمتر از 5سال- اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. متوسط میزان بارندگی شهرستان 9/146 (جهاد کشاورزی خواف ، 1382 ، 3) و 180 میلی متر (فصل نامه تاریخ سازمان آموزش و پرورش خراسان ، 1386) در منابع ذکر شده است. علاوه بر میزان کم بارندگی ، میزان تبخیر نیز زیاد می باشد به طوری که تا بیش از 2500 میلی متر در سال ذکر شده است.
جدول : وضعیت اقلیمی و هواشناسی شهرستان خواف
متوسط بارندگی به میلی متر | متوسط درجه حرارت به سانتی گراد | حداقل درجه حرارت به سانتی گراد | حداکثر درجه حرات به سانتیگراد | رطوبت نسبی به درصد | وضعیت باد | طبقه بندی اقلیمی |
9/146 | 2/16 | 3/1 | 7/31 | 1/40 | زیاد | دومارتن |
(منبع: جهاد کشاورزی شهرستان خواف، 1385)
شهرستان خواف به علت قرار گیری در حاشیه کویر، از میزان بارندگی کمی برخوردار بوده و چون «بارش کم ، ویژگی اصلی مناطق خشک» (علیجانی، 1371 ، 376) است از این رو به لحاظ اقلیمی می توان آب و هوای گرم و خشک را به این منطقه که در حاشیه کویر واقع شده است نسبت داد.»
– اقلیم شهرستان بر اساس طبقه بندیهای اقلیمی:
برای اینکه بتوانیم چهره عمومی اقلیم شهرستان را روشنتر نشان دهیم از اطلاعات ایستگاه هواشناسی سنگان در دوره 9 ساله و روش طبقه بندی دو مارتن De martonnکه بخوبی وضعیتاقلیمی آن را نشان می دهد استفاده می کنیم. این روش که بر اساس میانگین سالانه بارش و میانگین درجه حرارت سالانه هوا می باشد نشانگر اقلیمی خشک برای منطقه است
ضریب خشکی 4.25 = 124.3/19.27+10 = میانگین بارندگی / 10+میانگین بارندگی A=p/t+10 A=
بر اساس تقسیم بندی اداره هواشناسی خراسان (با استفاده از روش سلیائف) حوضه آبریز خواف از نظر اقلیمی در مرز مناطق بیابانی و استپی خشک قرار گرفته است «ضریب هیدروتریک آن 6/02- 4/0 میلیمتر درجه حرارت است» (مطالعات مقدماتی سنگ آهن خواف ، 1376)
اقلیم نمای آمبرژه وضعیت منطقه را چنین نشان می دهد:
Q=2000P/M2-m2
q = 2000(124.3)/ (304.78)2-(274.12)2=14.006
2 M = میانگین حداکثر های درجه حرارت در گرمترین ماه سال به کلوین
2 m = میانگین حداقل های درجه حرارت در سرد ترین ماه سال به کلوین
P = مجموع بارش سالانه به میلیمتر
میانگین حداکثر های درجه حرارت در گرمترین ماه سال 78/31 به سانتیگراد
میانگین حداقل های درجه حرارت در سرد ترین ماه سال 12/1 به سانتیگراد
تبدیل به کلوین 78/304 = 273 + 78/31
12/274 = 273 + 12/1
مجموع بارندگی سالانه به میلیمتر 3/124
پارامترهای عمده اقلیمی که از ایستگاه هوا شناسی معدن سنگ آهن سنگان خواف استخراج گردیده و مربوط به دوره 9 سال (85-1377) می باشد به شرح جدول ذیل بوده است.
جدول 3 -2 : پارامترهای عمده اقلیمی ایستگاه هواشناسی سنگان در طول 9 ساله (85-1377)
سال | متوسط حد اکثر دما به سانتی گراد | متوسط حداقل دما به سانتی گراد | متوسط سالیانه دما به سانتی گراد | متوسط رطوبت نسبی به درصد | مجموع بارندگی به میلیمتر | متوسط سرعت باد به کیلومتر | تبخیر به میلیمتر | روزهای یخبندان |
137713781379138013811382138213841385 | 1/257/249/236/261/256/242/248/2425 | 5/138/12143/149/137/123/134/148/13 | 3/198/189/185/205/197/187/186/194/19 | 7/257/435/432/362/354/368/402/334/33 | 5/2201/555/891038/1726/1175/1669/801/113 | 7/116/126/121/105/107/105/103/99/9 | 30293139335931903007317630793006- | 143030242826342932 |
جمع | 224 | 7/122 | 4/173 | 1/328 | 1119 | 9/97 | 24985 | 247 |
میانگین | 89/24 | 63/13 | 27/19 | 45/34 | 3/124 | 87/10 | 1/2776 | 4/27 |
(منبع: هواشناسی معدن سنگ آهن خواف 1385)