کد خبر : 5870
تاریخ انتشار : پنج‌شنبه 18 شهریور 1400 - 21:52

كوشك 900 ساله سلامي برگي زرين از تاريخ هزاران ساله خراسان (تصویر: مرحوم قریشی در حال احیای کوشک سلامی 1330-1326)

كوشك 900 ساله سلامي برگي زرين از تاريخ هزاران ساله خراسان (تصویر: مرحوم قریشی در حال احیای کوشک سلامی 1330-1326)

قصر تاريخي بلقيس يا كوشك سلامي با قدمتي افزون بر 9 قرن در نزديكي شهرستان خواف واقع در جنوب خراسان رضوي برگي از تاريخ هزاران ساله اين خطه در پهنه تمدن ايران شناخته مي شود.اين اثر تاريخي و ديدني در دهستان ‘سلامي’ واقع در 25 كيلومتري شمال شهر خواف و 90 كيلومتري تربت حيدريه از

قصر تاريخي بلقيس يا كوشك سلامي با قدمتي افزون بر 9 قرن در نزديكي شهرستان خواف واقع در جنوب خراسان رضوي برگي از تاريخ هزاران ساله اين خطه در پهنه تمدن ايران شناخته مي شود.اين اثر تاريخي و ديدني در دهستان ‘سلامي’ واقع در 25 كيلومتري شمال شهر خواف و 90 كيلومتري تربت حيدريه از بناهايي است كه حكايت از اهميت و اقتدار سياسي اجتماعي منطقه خواف در گذشته دارد و با منظره زيباي خويش سالانه هزاران گردشگر را جلب مي كند.


شهر سلامي از قديمي ترين آباديهاي معروف در ناحيه خواف است و تاريخ آوازه اش در قرون اوليه اسلامي طنين بلندي دارد. در اين بين كوشك سلامي قصري است قديمي كه اندام غول آسايي را در هيات كنوني خود به نمايش مي گذارد.
تا سال 1326 شمسي اين بنا به صورت تلي از خاك بود كه ويرانيهاي عمارتي كهن را در دل خود حفظ مي كرد و مردم سالها پيش خاك اين تل را به عنوان كود كشاورزي و شوره به مزارع اطراف حمل مي كردند و حتي به خاطر حفره هاي وسيع و ژرفي كه در دل تپه ايجاد شده بود كشاورزان احشام خود را به درون اين حفره ها مي راندند.

کوشک سلامی قبل از احیا در سال 1326


كشف بناي قصر به همين دليل بود كه رخ داد زيرا مردم در تعقيب احشام خود به راهروها و خلل بنا راه يافتند و بر آنچه در دل خاك مي گذشت آگاهي يافتند. در همان دوره بود كه مرحوم قريشي از سال 1326 خاكبرداري و تجديد بناي قصر را وجهه همت خويش قرار داد.
محمد قريشي از شهروندان دوستدار ميراث فرهنگي و تاريخ بود. وي در زماني كه كوشك سلامي تلي از خاك بود آن را از مالكش خريد و اقدام به احياء و بازسازي بنا با هزينه شخصي كرد، اما فوت آن مرحوم به واسطه عدم حضور وارثان در ايران موجب شد تا روز به روز اين بنا از شوكت گذشته خود دور شود و دوباره مسير تخريب را در پيش گيرد.
ساختمان كوشك در اصل و از روي انگاره هاي بازمانده داراي سه طبقه بوده كه فقط طبقه همكف و اول آن تا حدي قابل تعمير بوده و طبقه دوم كاملا از نو ساخته شد. پس از بازسازي كوشك از همان سال 1330هجري شمسي به بعد خاكبرداري پيرامون قصر شروع شد و كار توسعه و تسطيح پيگيري شد تا باغي وسيع و سرسبز عمارت را در بر گرفت.
در مورد تاريخ احداث بنا اطلاعات چنداني در دست نيست اما از قراين چنين بر مي آيد كه اين كوشك تا زمان سلجوقي پابرجابوده است. دلايل اين احتمال متعدد است. از جمله اينكه چون عمارت كوشك در زمان تاليف ‘نزهت القلوب’ موجود بوده و حمدالله مستوفي به آن اشاره كرده است كه ‘ملك زوزن در آنجا عمارت نيكو بساخت’ بنابراين وجود قصر تا آن زمان مسلم است. از طرفي چون در گيرودار حملات مغول و تاخت و تاز ايلخانيان و تيموريان آسودگي خاطري براي برآوردن اينگونه بناي عظيم نبوده طبعا ايجاد كوشك بايد به زمانهاي پيش از حمله مغول مربوط شود.
ديگر آن كه وقتي ‘ركن الدين محمود سيستاني’ در سال 695 هجري قمري حصارهاي سلامه را گشود يك سال و نيم تمام در اين قلعه اقامت گزيد و اين نشان مي دهد كه در آن زمانها جايگاهي در خور اقامت طولاني اميري صاحب نام مانند او در سلامه وجود داشته تا دلبستگي او را فراهم آورد.
اگر چنان اقامتگاهي بوده است لاجرم نمي توانسته جايي جز اين كوشك باشد. به علاوه آنطور كه در احوال ‘ملوك زوزن’ آمده ‘خواجه زوزن كه از طرف خوارزمشاه تخت كرمان را داشت قلعه سلامه بر زوزن را عمارت كرد’ يعني كه در اواخر قرن ششم هم سلامي داراي تاسيسات قابل اعتنايي بوده است. در واقع عمارت قصر نيز نوعي پايگاه سوق الجيشي و قلعه نظامي به حساب مي آيد و مي تواند مصداق عمليات خواجه زوزن و محمود سيستاني هم واقع گردد. قولهاي ديگري هم هست كه بنا را منتسب به ‘امير ارغش زاوه اي’ ملك مستقل خواف و زوزن متوفي 563 و نيز امير عليشير نوائي (906 ه.ق) مي داند و برخي احداث اين ساختمان را به حدود 900 سال قبل مي دانند و معتقدند كه در هنگام حمله مغول به ايران اين ساختمان ويران و به زير خاك رفته است.
البته براي هيچكدام از اينها گواهي در دست نيست اما طبق نظر برخي پژوهشگران شالوده اصلي بنا به قبل از اسلام مي رسد.
اين عمارت به صورت مربعي است با ابعاد30 در 35 متر و اندازه پي هاي آن 5.1 متر مي باشد. ارتفاع تقريبي 12متر از كف باغ تا سقف طبقه دوم، متجاوز بر 60 پله با شيبي ملايم از پاگردي به پاگرد ديگر اوج گرفته است.
ارتفاع كم و پهناي زيادتر از معمول پلكان، اين فكر را در بيننده القا مي كند كه ملك صاحب قصر مي توانسته است سوار بر اسب خود را به بام عمارت برساند. عمارت در طبقه اول كه نماينده كامل استقرار بيوتات آن است دو راهرو دارد كه به شكل علامت بعلاوه يكديگر را قطع كرده اند.
عرض راهروها سه متر و طول هر كدام 13متر است و در هر راهرو دو اطاق بسيار بزرگ وجود دارد كه از پنجره هايي مورب نور مي گيرند. پنجره ها طوري در عمق ديوار هاي ضخيم تعبيه شده اند كه نه آفتاب و نه نگاه را به درون آن راهي نيست و اين تدبير ضمن اينكه هواي داخل را از هجوم مستقيم سرما و گرما ايمن نگاه مي دارد حافظ ساكنين اطاق از تيراندازي احتمالي نيز بوده است.
تغييراتي كه در طول بازسازي بنا اتفاق افتاده در نماي خارجي مي باشد و داخل ساختمان دست نخورده برجاي مانده است. در فضاي داخلي در انتهاي هر راهرو ايواني است رو به يكي از جهات قصر و ساختمان بدين گونه بر جهات اربعه اشراف دارد. پوشش آجري قصر مربوط به بازسازي بدنه اصلي است كه مرحوم قريشي انجام داده است.
همچنين روايت است كه بر اطراف كوشك خندقي حفر كرده بودند كه به فاصله 20 متر از بنا دايره وار عمارت را در بر مي گرفته كه خود دليلي است بر استفاده سوق الجيشي از بنا كه با ديوار هاي عظيم و ستبر خويش به مثابه دژي تسخير ناپذير مي نموده است. طبقه همكف را فعلا بيوتات و انبارها اختصاص داده اند و تركيبي داشته غير از آنچه در طبقه اول ديده مي شود. طبقه دوم آپارتمان كوچكي است كه از نظر زيربنا گوشه اي از كف بام را پوشانده است و با داشتن چندين اطاق مفروش و مبله ظاهرا اختصاص به خانواده قريشي دارد.
رئيس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خواف در اين زمينه گفت: بناي كوشك سلامي يا سلامه جزو آثار تاريخي مهم و برجسته اين شهرستان مي باشد كه در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده و داراي مالك خصوصي است.
مرتضي باعقيده افزود: هم اينك يكي از وارثان مرحوم محمد قريشي با خريد كامل اين بنا از ساير وراث، قصد بازسازي بنا و ايجاد يك هتل سنتي را در همين محل دارد لذا هرگونه مرمت و بازسازي در اين اثر منوط به تهيه و تكميل طرح ساخت هتل است.
وي در توضيح عنوان كوشك براي اين بنا نيز گفت: به هر بنا و كاخي كه داخل يك باغ باشد ‘كوشك’ گفته مي شود و خطاب كردن كوشك سلامي به نام ‘قصر بلقيس’ نيز بيشتر ريشه در فرهنگ عاميانه دارد و هيچ مستندي در زمينه چرايي خطاب اين بنا با اين نام وجود ندارد.
رئيس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خواف در مورد آخرين وضعيت مرمتي اين بنا نيز گفت: امسال اعتباري براي مرمت آن نداريم اما پارسال با توجه به قرار داشتن اصل بناي كوشك سلامه كه با خشت خام و گل ساخته شده كمربند زه كشي دور باغ ايجاد شد و تا نهايي شدن طرح ساخت هتل سنتي ديگر طرح مرمتي در اين بنا اجرا نمي شود.
وي افزود: تاكنون 450 اثر تاريخي و فرهنگي در شهرستان خواف شناسايي و از اين تعداد 92 اثر مورد در فهرست آثار ملي ايران شده است. سه اثر از آثار ملي خواف نيز در فهرست انتظار ثبت در فهرست آثار يونسكو قرار دارند كه شامل آسبادهاي نشتيفان، مدرسه غياثيه خرگرد و مسجد ملك زوزن خواف هستند.
سرپرست معاونت ميراث فرهنگي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي نيز در گفت و گو با خبرنگار ايرانا با اشاره به عمق و پهناي تاريخ در خطه خراسان مي گويد: وجود 1500 اثر تاريخي، فرهنگي در فهرست آثار ملي و ظرفيت شناسايي 10 هزار اثر تاريخي ديگر در اين استان نشان و نمادي از عمق تاريخ آن است.
حسين اصغري گفت: حفاظت و صيانت از آثار تاريخي ثبت شده و حتي ثبت نشده در فهرست آثار ملي از وظايف اين اداره كل و يگان حفاظت ميراث فرهنگي است كه البته وجود قوانين مربوط به آثار ملي در اين زمينه كار را تسهيل كرده است.
وي افزود: هرگونه تجاوز و تعرض به عرصه آثار تاريخي ثبت ملي و ثبت نشده با تمام قوت انجام مي شود و تلاش براي شتاب در ثبت ملي آثار ثبت نشده از تلاشهاي در حال انجام است.
سرپرست معاونت ميراث فرهنگي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي ادامه داد: با توجه به وسعت و تعدد آثار ارزشمند تاريخي و فرهنگي نيروهاي يگان حفاظت پاسخگوي اين حجم عظيم نيست. مردم، دوستداران ميراث فرهنگي و انجمنهاي دوستدار ميراث فرهنگي بهترين همكاران و كمك ما در عرصه حفاظت و صيانت از آثار تاريخي هستند.
وي گفت: رونق و فعاليت سازمانهاي مردم نهاد دوستدار ميراث فرهنگي اخيرا افزايش مطلوبي داشته است. ميراث فرهنگي بخشي از هويت و تاريخ هر يك از ما است و حفاظت از آن حفاظت از هويت خود ما است.
اصغري افزود: تلاش مي شود با توجه به ميزان بودجه هاي مرمتي و بازسازي، مرمت و بازسازي آثار تاريخي با در نظر گرفتن شرايط و واولويت هر اثر انجام شود.
وي ادامه داد: شهرستان خواف مملو از آثار تاريخي متعدد و ارزشمند است. حفاظت و صيانت از اثر تاريخي كوشگ سلامه نيز همانند ديگر آثار ارزشمند جزو اولويتها و آثار مهم استان محسوب مي شود.
شهرستان 122 هزار نفري خواف در فاصله 267 كيلومتري جنوب مشهد قرار دارد.
گزارشگر: آرزو جاوداني **انتشار: حسين كريم زاده

برچسب ها :

ناموجود
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 2 در انتظار بررسی : 2 انتشار یافته : 0
  • نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
  • نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.